Ngành thủy sản Quảng Ngãi từ lâu là trụ cột kinh tế biển, với hàng nghìn tàu cá hoạt động khai thác xa bờ, gần bờ, đóng góp lớn vào sản lượng thủy sản quốc gia và sinh kế của hàng vạn lao động ven biển. Tuy nhiên, những bất cập trong hoạt động khai thác thủy sản, đặc biệt là tình trạng khai thác bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU), đã khiến Việt Nam đối mặt với cảnh báo “Thẻ vàng” từ Ủy ban Châu Âu (EC) từ năm 2017. “Thẻ vàng” không chỉ ảnh hưởng đến xuất khẩu thủy sản mà còn đe dọa nghiêm trọng đến uy tín ngành thủy sản Việt Nam trên trường quốc tế.
Thực hiện chỉ đạo của Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Quảng Ngãi xác định chống IUU là nhiệm vụ sống còn của ngành thủy sản địa phương. Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 10/4/2024 của Ban Bí thư nhấn mạnh tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản. Tiếp đó, Nghị quyết số 52/NQ-CP ngày 22/4/2024 của Chính phủ triển khai thực hiện Chỉ thị 32-CT/TW, yêu cầu các địa phương xây dựng chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề, giải bản tàu cá không có nhu cầu hoạt động khai thác thủy sản.
Đặc biệt, Quyết định số 2310/QĐ-TTg ngày 17/10/2024 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch hành động tháng cao điểm chống IUU đã giao nhiệm vụ cụ thể cho các tỉnh ven biển, trong đó có Quảng Ngãi, phải khẩn trương xây dựng cơ chế hỗ trợ ngư dân chuyển đổi nghề nghiệp. Đây là giải pháp then chốt nhằm giảm áp lực lên nguồn lợi thủy sản, loại bỏ dần đội tàu khai thác không hiệu quả, đồng thời chuẩn bị tốt nhất cho đợt thanh tra lần thứ 5 của EC.
Tại Quảng Ngãi, thực trạng một bộ phận tàu cá cũ kỹ, công suất thấp, chủ tàu không còn nhu cầu khai thác nhưng chưa có cơ chế hỗ trợ cụ thể để giải bản hoặc chuyển đổi nghề đã trở thành rào cản lớn cho sự phát triển bền vững ngành thủy sản và sinh kế của ngư dân. Nhiều ngư dân rơi vào cảnh khó khăn khi tàu nằm bờ, không thể tiếp tục đánh bắt nhưng cũng không đủ điều kiện chuyển sang nghề khác. Chính vì vậy, việc ban hành Nghị quyết hỗ trợ theo trình tự rút gọn là đòi hỏi cấp bách, không chỉ để đáp ứng yêu cầu chống IUU mà còn để bảo vệ sinh kế bền vững cho người làm thủy sản.
Lấy ngư dân làm trung tâm, thủy sản làm trọng tâm
Mục tiêu cốt lõi của Nghị quyết là xác định rõ đối tượng tàu cá không còn nhu cầu khai thác thủy sản, đồng thời quy định mức hỗ trợ cụ thể để chủ tàu ổn định cuộc sống, chuyển đổi sang các ngành nghề khác ngoài khai thác thủy sản như nuôi trồng thủy sản, dịch vụ hậu cần nghề cá, du lịch biển hoặc nghề cá giải trí. Chính sách này không chỉ giải quyết vấn đề trước mắt mà còn hướng tới phát triển ngành thủy sản Quảng Ngãi theo hướng bền vững, có trách nhiệm hơn.
Quan điểm xây dựng Nghị quyết được UBND tỉnh xác định rõ ràng, đảm bảo tuân thủ nghiêm ngặt Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025, Nghị định 78/2025/NĐ-CP và các văn bản sửa đổi, bổ sung. Mọi nội dung chính sách phù hợp với chủ trương của Chính phủ, định hướng của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đồng thời tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực thủy sản. Đặc biệt, chính sách đặt trọng tâm vào việc hỗ trợ ngư dân – lực lượng nòng cốt của ngành thủy sản – giúp họ vượt qua khó khăn, chuyển đổi nghề nghiệp một cách bền vững, tránh tình trạng tàu cá không đủ điều kiện trở thành tàu “ma” hoặc tàu không hoạt động nhưng vẫn đăng ký. Đây cũng là cam kết mạnh mẽ của Quảng Ngãi trong việc đồng hành cùng ngư dân, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và nâng cao vị thế của ngành thủy sản tỉnh nhà trên bản đồ thủy sản quốc gia và khu vực.
Hai chính sách hỗ trợ thiết thực cho tàu cá và ngư dân
Nghị quyết dự thảo tập trung vào hai chính sách lớn, đều xoay quanh việc hỗ trợ tàu cá không còn nhu cầu khai thác thủy sản, với mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực đến nguồn lợi thủy sản và ổn định đời sống ngư dân.
Chính sách đầu tiên: Hỗ trợ giải bản tàu cá không có nhu cầu hoạt động khai thác thủy sản. Chính sách này hướng đến việc loại bỏ vĩnh viễn những tàu cá cũ kỹ, không hiệu quả ra khỏi đội tàu khai thác, từ đó giảm áp lực lên nguồn lợi thủy sản, ngăn chặn nguy cơ tàu cá bị lợi dụng để khai thác IUU. Mục tiêu cụ thể là hỗ trợ chủ tàu tháo dỡ tàu an toàn, đúng quy trình, đồng thời nhận được khoản kinh phí bù đắp để tái đầu tư vào các hoạt động sinh kế khác. Nội dung hỗ trợ sẽ bao gồm mức kinh phí cụ thể theo từng nhóm công suất tàu, kèm theo các giải pháp tổ chức thực hiện như hướng dẫn thủ tục, giám sát quá trình giải bản, đảm bảo không để tàu cá “ma” xuất hiện.
Chính sách thứ hai: Hỗ trợ chuyển đổi nghề cho tàu cá sang các lĩnh vực ngoài khai thác thủy sản. Thay vì chỉ tập trung vào giải bản, chính sách này khuyến khích ngư dân chuyển hướng sang các ngành nghề bền vững hơn như nuôi trồng thủy sản (nuôi tôm, cá tra, rong biển…), dịch vụ hậu cần nghề cá, kinh doanh thủy sản hoặc phát triển nghề cá giải trí, du lịch biển. Mục tiêu là giúp chủ tàu và lao động thủy sản có nguồn thu nhập ổn định, giảm phụ thuộc vào khai thác tự nhiên, đồng thời góp phần đa dạng hóa kinh tế biển. Nội dung hỗ trợ bao gồm đào tạo nghề, vay vốn ưu đãi, hỗ trợ cơ sở vật chất ban đầu và kết nối thị trường. Các giải pháp thực hiện sẽ được triển khai đồng bộ, từ tuyên truyền, vận động đến giám sát, đánh giá hiệu quả chuyển đổi.
Cả hai chính sách đều được xây dựng trên nguyên tắc minh bạch, công bằng, ưu tiên tàu cá không đủ điều kiện hoạt động theo quy định mới về quản lý thủy sản. Việc hỗ trợ không chỉ dừng ở mức kinh phí mà còn kèm theo các chương trình đào tạo, tư vấn, giúp ngư dân thích nghi với nghề mới một cách bền vững.
Giải pháp triển khai đồng bộ từ tỉnh đến cơ sở
Sau khi HĐND tỉnh ban hành Nghị quyết, UBND tỉnh sẽ chỉ đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các sở, ngành và địa phương ven biển lập dự toán kinh phí hỗ trợ, trình Sở Tài chính tham mưu phân bổ ngân sách tỉnh. Các xã, phường, thị trấn ven biển sẽ trực tiếp triển khai hỗ trợ đến từng chủ tàu, đảm bảo đúng đối tượng, đúng mức và đúng quy định. Cơ chế giám sát, kiểm tra sẽ được tăng cường để tránh thất thoát, trục lợi chính sách.
Dự kiến Nghị quyết sẽ được trình HĐND tỉnh tại kỳ họp chuyên đề hoặc kỳ họp thường lệ cuối năm 2025 (kỳ họp thứ 6, khóa XIII, nhiệm kỳ 2021-2026).nViệc ban hành Nghị quyết không là giải pháp chiến lược trong tái cơ cấu ngành thủy sản Quảng Ngãi. Từ việc giảm đội tàu khai thác không hiệu quả, hỗ trợ ngư dân chuyển đổi nghề, đến tăng cường quản lý nguồn lợi thủy sản, tất cả đều hướng tới một ngành thủy sản xanh, bền vững, xứng tầm với tiềm năng biển đảo của tỉnh. Đây cũng là lời khẳng định mạnh mẽ của Quảng Ngãi trong cuộc chiến chống khai thác IUU, vì lợi ích lâu dài của ngư dân và sự phát triển bền vững của ngành thủy sản Việt Nam.
Hải Đăng